Foras Feasa ar Éirinn

Ainliú Luiche | Taobh Le Taobh | Anótáil Inlíne

An seaċtṁaḋ alt.

Do’n dara gaḃáil do rinneaḋ ar Éirinn ann so, eaḋon, gaḃáil clainne Neiṁeaḋ.

Do ḃí, iomorro, Éire fás trioċa bliaḋan d’éis táiṁ sleaċta Ṗarṫolóin, go dtáinig Neiṁeaḋ mac Agnomain, mic Paimp, mic Tait, mic Seara, mic Srú, mic Easrú, mic Fraimint, mic Faṫaċta, mic Magog, mic Iafeṫ, d’á háitiuġaḋ. Óir is do ċlainn Ṁagog gaċ gaḃáil d’ár’ ġaḃ Éire iar ndílinn. Ag Srú mac Easrú scaras Parṫolón agus Clanna Neiṁeaḋ re’ raile; agus ag Seara scaraid Fir bolg, Tuaṫa Dé Danann, agus mic Míleaḋ. Agus is Scoitḃeurla do ḃí ag gaċ cineaḋ ḋíoḃ. Is follus sin as an uair táinig Ioṫ mac Breogáin i n-Éirinn; óir is tré Scoitḃeurla do laḃair féin agus Tuaṫa Dé Danann re’ raile, agus aduḃradar gurab do ṡlioċt Ṁagog iad, leaṫ ar leiṫ. Adeir drong eile gurab do ṡlioċt an ṁic do ḟágaiḃ Parṫolón ṫoir (Aḋla a ainm) do Neiṁeaḋ. Is é raon i n-ar’ ġaḃ Neiṁeaḋ ag teaċt i n-Éirinn dó, ó’n Scitia ar an ḃfairrge gcaoil atá ag teaċt ó’n aigéan d’á ngairṫear ‘Mare Euxinum,’ is í is teora idir an leaṫ ṫiar-ṫuaiḋ do’n Asia agus an leaṫ ṫoir-ṫuaiḋ do’n Eoraip; agus ar an roinn ṫiar-ṫuaiḋ do’n Asia atáid Sléiḃte Riffe, do réir Pomponius Mela, i gcoṁroinn na caol-ṁara do luaiḋeamar agus an aigéin tuaisceartaiġ. Tug láiṁ ndeis do Ṡléiḃte Riffe, go ndeaċaiḋ ’san aigéan buḋ ṫuaiḋ; agus láiṁ ċlí do’n Eoraip go ráinig i n-Éirinn. Ceiṫre longa deug agus fiċe líon a ċoḃlaiġ, agus deiċneaḃar agus fiċe i ngaċ loing díoḃ.

Starn, Iarḃoinel Fáiḋ, Ainninn, agus Fearġus Leiṫḋearg, anmanna ceiṫre mac Neiṁeaḋ.

Ceiṫre loċ-ṁaḋmanna i n-Éirinn i n-aimsir Neiṁeaḋ, eaḋon, Loċ mBreunainn ar Maġ n-asail i n-Uiḃ Nialláin, Loċ Muinreaṁair ar Maġ Sola i Laiġniḃ: i gcionn deiċ mbliaḋan iar roċtain Éireann do Neiṁeaḋ, ro ling Loċ Dairḃreaċ agus Loċ Ainninn ar Maiġ mór i Míḋe. Óir an tan do clasaḋ feart Ainninn, is ann do ling Loċ Ainninn. Is do ḋearḃaḋ gurab i n-aimsir Neiṁeaḋ ro ṁuiḋsiod na loċa so, do rinneaḋ an rann so: —

Ceiṫre loċa fo linn lóir
Do ḃruċt tar Ḟoḋla ḃfíor-ṁóir: —
Loċ Dairḃreaċ, Loċ mBreunainn mbinn,
Loċ Muinreaṁair, Loċ n-Ainninn.

Is túsga do eug bean Neiṁeaḋ i n-Éirinn ioná Ainninn, — Máċa a hainm; agus an dara bliaḋain deug iar dteaċt i n-Éirinn dóiḃ, fuair an Ṁáċa so bás; agus fá híse ceudṁarḃ Éireann iar dteaċt Neiṁeaḋ innte. Agus is uaiṫe ainmniġṫear Árd Máċa, óir is ann do haḋnaiceaḋ í. Do tógḃaḋ dá ríoġráiṫ le Neiṁeaḋ i n-Éirinn, eaḋon Ráiṫ Ċinneiċ i n-Uiḃ Nialláin, agus Ráiṫ Ciombaoṫ i Seiṁne. Ceiṫre mic Ṁadáin Ṁuinreaṁair d’Ḟoṁórċaiḃ do ṫógaiḃ Raiṫ Ċinneiċ i n-aon ló, Bog, Roḃog, Ruiḃne, agus Rodan a n-anmanna: agus do ṁarḃ Neiṁeaḋ ar a ḃáraċ iad i san maidin, i nDaire Liġe, d’eagla go gcinnfidís ar ṫóġáil na ráṫa arís; agus do haḋnaiceaḋ ann sin iad.

Ro sleaċtaḋ dá ṁaiġ deug a coill le Neiṁeaḋ i n-Éirinn, eaḋon, Maġ Ceara, Maġ Neara, Maġ Cúile Tolaḋ, Maġ Luirg i gConnaċtaiḃ, Maġ Toċair i dTír Eoġain, Leacṁaġ ’san Múṁain, Maġ mBreasa i Laiġniḃ, Maġ Luġaḋ i n-Uiḃ Tuirtre, Maġ Seirioḋ i dTeaṫḃa, Maġ Seiṁne i nDál n-Áruiḋe, Maġ Muirṫeiṁne i mBreaġaiḃ, agus Maġ Máċa i n-Oirġiallaiḃ.

Do ḃris Neiṁeaḋ trí caṫa ar Ḟoṁórċaiḃ, eaḋon, loingsiġ do ṡlioċt Ċaim ro ṫriall ó’n Aifric; táinig ar teiṫeaḋ go hoiléanaiḃ iarṫair Eorpa, agus do ḋéanaṁ gaḃáltais dóiḃ féin, agus ar teiṫeaḋ ré slioċt Seim d’eagla go raċaḋ aca orra, a los na mallaċta do ḟágaiḃ Noe ag Cam ó’ dtángadar, ionnus gur ṁeasadar, ó ḃeiṫ i n-imċian uaṫa, iad féin do ḃeiṫ innill ó smaċt sleaċta Seim: go dtángadar, uime sin, go hÉirinn, gur briseaḋ na trí caṫa reaṁráiḋte orra; eaḋon, caṫ Sléiḃe Báḋna, caṫ Ruis Fraoċáin i gConnaċtaiḃ, i n-ar’ ṫuit Gann agus Geanann, dá ṫaoiseaċ na ḃFoṁóraċ, agus caṫ Murḃuilg i nDál Riada, eaḋon, an Rúta, áit i n-ar’ ṫuit Starn mac Neiṁeaḋ le Conaing mac Faoḃair a leiṫeaḋ Laċtṁaiġe. Do ċuir fós caṫ Cnáṁrois i Laiġniḃ, mar ar’ cuireaḋ ár ḃfear Éireann um Artur mac Neiṁeaḋ, eaḋon, mac rugaḋ i n-Éirinn dó; agus um Iobcán mac Stairn mic Neiṁeaḋ. Giḋeaḋ, is le Neiṁeaḋ ro briseaḋ na trí caṫa so for Ḟoṁórċaiḃ, aṁail dearḃaid na rainn seo síos: —

Do ḃris Neiṁeaḋ, — niaṁḋa a neart, —
Ro sáiṫeaḋ a leaċt, dar liom,
Gann agus Geanann dia ġreis,
Attroċair leis, ceann a gceann.
Geanann re Neiṁeaḋ ba sgíṫ
A leaċt fríṫ, ga leaċt is mó
Le Starn mac Neiṁeaḋ anall
Torċair Gann, agus ní gó.
Caṫ Murḃuilg, é ró ċuir,
Go ro-dluiġeaḋ, ro ba dúr;
Do ṁuiḋ re Neiṁeaḋ na n-arm,
Gion go dtáinig Starn ar gcúl.
Re caṫ Cnáṁrois, do ḃí an-all,
Is mór ann do ċíorḃaḋ cnis;
Artúr, Iobcán torċair ann
Aċt giḋ ann ar Gann do ḃris.

Iar sin fuair Neiṁeaḋ bás do ṫáṁ i n-Oiléan Árda Neiṁeaḋ, i gCríċ Liaṫáin ’san Múṁain, d’á ngoirṫear Oiléan Mór an Barraiġ: agus dá ṁíle do ḋaoiniḃ i maille ris, idir ḟear agus mnaoi.

Baoi daoirse agus doċraide mór as a haiṫle sin ar ċlainn Neiṁeaḋ ag Foṁórċaiḃ, ag díoġailt na gcaṫ do ḃris Neiṁeaḋ orra. Morc, iomorro, mac Deileaḋ, agus Conaing mac Faoḃair, ó’ ngairṫear Tor Conaing i n-imeal Éireann ṫuaiḋ, ag a raiḃe loingeas, agus iad ’na gcóṁnuiḋe i dTor Conaing, d’á ngairṫear Toirinis, ag taḃaċ cíosa ar ċlannaiḃ Neiṁeaḋ: agus ba hé méid an ċíosa soin dá dtrian clainne, eaṫa, agus bleaċta fear n-Éireann do ṫioḋlacaḋ dóiḃ gaċa bliaḋna Oiḋċe Saṁna go Maġ gCéidne idir Droḃaois agus Éirne. Is uime gairṫear Maġ gCéidne ḋe, ar a ṁionca do beirṫí an ċáin gus an Maġ gceudna.

Do ḃí tuilleaḋ daoirse ag Foṁórċaiḃ ar ċlannaiḃ Neiṁeaḋ, eaḋon, trí lán-sluaisde as gaċ aoin-teallaċ i n-Éirinn, d’uaċtar bainne, do ṁin cruiṫneaċta, agus d’im, do ḃreiṫ go Morc agus go Conaing go Toirinis; agus ban-ṁaor d’á ngairṫí Liaġ, ag taḃaċ na cána soin seaċnóin Éireann gonaḋ do’n ċáin sin do ráiḋeaḋ an rann so: —

An ċáin sin ro cumaḋ ann,
Trí liaċa noċa lán-ġann;
Liaċ uaċtair bainne bleaċta,
Is liaċ mine cruiṫneaċta,
An treas fiaċ, — linne ba lonn, —
Liaċ ime uaisde d’annlann.

Gaḃais, tra, fearg agus loinne fir Éireann tré ṫruime an ċiosa agus na cána soin, ionnus go ndeaċsad do ċaṫuġaḋ ris na Foṁórċaiḃ. Is aire do gairṫí Foṁóraiġ ḋíoḃ, eaḋon, ó n-a mbeiṫ ag déanaṁ fóġla ar muir: Foṁóraiġ .i. foṁuiriḃ.

Badar, tra, trí deaġ-laoiċ ag Clannaiḃ Neiṁeaḋ ’san ionḃuiḋ seo, eaḋon, Beoṫaċ, mac Iarḃoineoil ḟáṫaiġ mic Neiṁeaḋ; Fearġus Leiṫḋearg mac Neiṁeaḋ; agus Earglan mac Beoáin mic Stairn mic Neiṁeaḋ, go n-a ḋá ḃráṫair, eaḋon, Manntán agus Iarṫaċt: agus ba hé a líon, trioċa míle ar muir, agus an uiṁir ċeudna ar tír, aṁail foillsiġeas an rann so: —

Trí fiċid míle, — moḋ nglé, —
Ar tír agus ar uisge;
Is é líon lodor ó a dtoiġ,
Clanna Neiṁeaḋ do’n toġail.

Ro toġlaḋ an tor ann sin, agus tuitis Conaing go n-a ċlainn le clannaiḃ Neiṁeaḋ. Iar sin tug Morc mac Deileaḋ luċt trí ḃfiċe long ó’n Afraic go Toirinis, go dtug caṫ do ċlannaiḃ Neiṁeaḋ, gur coṁṫuitsiod leaṫ ar leiṫ, agus gur báiṫeaḋ gaċ aon ná’r marḃaḋ ḋíoḃ, aċt Morc agus beagán d’á ḃuiḋin do ġaḃ sealḃ an oiléin; óir níor ṁoṫuiġsiod an ḟairrge ag teaċt fúṫa re dúire an ċaṫuiġṫe, ionnus naċ teurna do ċlannaiḃ Neiṁeaḋ (an ṁéid do ḃí ’san gcaṫuġaḋ so ḋíoḃ) aċt luċt aon-ḃáirce i n-a raiḃe trioċa tréin-ḟear, um triar taoiseaċ, eaḋon, Simeon Breac mac Stairn mic Neiṁeaḋ; Iobáṫ mac Beoṫaiġ mic Iarḃoineoil Fáiḋ, mic Neiṁeaḋ, agus Briotán Maol, mac Ḟearġusa Leiṫḋeirg mic Neiṁeaḋ, aṁail adeir an rann: —

Aċt aon-ḃárc go n-a luċt lór,
Ní ṫeurna ḋíoḃ, líon a slóġ,
Simeon, agus Iobáṫ bil,
Is Briotán Maol, ’san loing sin.

Iar dteaċt ó’n gcoinḃlioċt sin dóiḃ, is í coṁairle ar ar’ ċinnsiod, triall a hÉirinn do ṫeiṫeaḋ ré hanḃroid na ḃFoṁóraċ. Ḃádar seaċt mbliaḋna ag a n-ullṁuġaḋ re huċt na heaċtra so, agus ullṁuiġṫear loingeas leis gaċ taoiseaċ ḋíoḃ, agus téiḋid foireann do’n droing táinig le Neiṁeaḋ i n-Éirinn, agus d’á ṡlioċt, leis gaċ fear do na taoiseaċaiḃ reaṁráiḋte; agus anaid drong díoḃ d’á n-éis i n-Éirinn, eaḋon, deiċneaḃar laoċ do ḟágḃadar ag gaḃáil ceannais an iarṁoir do ċlannaiḃ Neiṁeaḋ do ḟágsad fa ṁóġsaine na ḃFoṁóraċ ag a háitiuġaḋ go haimsir Fear mBolg.

Téid taoiseaċ do’n triar ṫuas [go ḃfoirinn leis], mar atá, Simeon Breac mac Stairn, do’n Ġréig, eaḋon, go Tracia; is ann ḃádar fo ḋaoire, agus is uaiḋ tángadar Fir Bolg, aṁail adéaram d’á éis so.

Téid an dara taoiseaċ, eaḋon, Iobáṫ mac Beoṫaiġ, i gcríoċaiḃ tuaiscirt na hEorpa; agus adeirid drong re seanċus gurab go ‘Boetia’ do ċuaiḋ: is uaiḋ do ṡíolsad Tuaṫa Dé Danann.

Téid an treas taoiseaċ, eaḋon, Briotán Maol go ḃfoirinn leis go Doḃar agus go hIarḋoḃar i dtuaisceart Alban, gur áitiġ féin agus a ṡlioċt ’na ḋiaiḋ ann. Is é líon coḃlaiġ ḃádar na taoisiġ seo clanna Neiṁeaḋ ar an eaċtra so, idir loing, báirc, curaċán, agus naoṁóig, trioċa ar ċéad ar ṁíle eaṫar.

Aċt ċeana, do ḃí Briotán Maol, mac Ḟearġusa Leiṫḋeirg, mic Neiṁeaḋ, agus a lorg, ag áitiuġaḋ tuaiscirt na hAlban go ndeaċadar Cruiṫniġ, eaḋon ‘Picti,’ a hÉirinn d’áitiuġaḋ Alban i n-aimsir Eireaṁóin. Adeir Cormac naoṁṫa mac Cuileannáin i n-a Ṡaltair, gurab ó Ḃriotán gairṫear ‘Britannia’ do’n oiléan d’á ngairṫear Breatain Ṁór indiu; agus atá seanċus Éireann teaċt leis air sin, aṁail adeir an duain darab tosaċ “Aḋaṁ aṫair sruiṫ ár slóġ,” mar a n-abair: —

Luiḋ Briotán tar muir, gan ṁeirg,
Mac fial Ḟearġusa leiṫ-ḋeirg;
Breaṫnaiġ uile, buaiḋ go mbloiḋ,
Uaiḋ, gan ġaoi, ro ġeinsiodar.

Tig úġdar eile leis air sin mar a n-abair: —

Briotán Maol, mac na flaṫa,
Saor an slioċt-ráṁ tar sreaṫa,
Mac an Leiṫḋeirg do’n Leagṁoiġ
Ó’ dtád Breaṫnaiġ an ḃeaṫa.

Is córaide a ṁeas sin do ḃeiṫ fírinneaċ, naċ inṁeasta gurab ó Brutus gairṫear í: óir dámaḋ uaiḋ, is cosṁail gurab ‘Brutania’ do gairfiḋe ḋi; agus fós is mó do múċaḋ a hainm le clainn Brutus, do réir Monomotensis, mar go dtug Laegrus mac Brutus Laegria d’ainm ar an mír ráinig é féin do’n Ḃreatain; Camber an dara mac do Brutus tug Cambria mar ainm ar an mír ráinig é féin di; agus Albanactus an treas mac do Brutus tug Albania d’ainm ar a ċuid féin do’n ċríċ ċeudna.

Dála an iarṁair do ċlannaiḃ Neiṁeaḋ, do ḟuiriġ ag áitiuġaḋ Éireann d’éis na dtaoiseaċ soin; ḃádar ag a gcoṁmbuaiḋreaḋ ag Foṁórċaiḃ ó aimsir go haimsir, go roċtain do ṡlioċt Ṡimeoin Bric mic Stairn mic Neiṁeaḋ i n-Éirinn ó’n nGréig. Seaċt mbliaḋna deug ar ḋá ċéad ó ṫeaċt do Neiṁeaḋ i n-Éirinn go teaċt Ḟear mBolg innte, aṁail dearḃas an rann so: —

Seaċt mbliaḋna deug is dá ċéad –
Re a n-áireaṁ, ní hiomairḃrég, –
Ó ṫáinig Neiṁeaḋ a n-oir,
Tar muir go n-a ṁór-ṁacaiḃ
Go dtángadar clanna Stairn
As an nGréig uaṫṁair, aṫġairḃ. –

An seachtú halt.

Den dara gabháil a rinneadh ar Éirinn anseo, eadhon, gabháil clainne Neimhidh.

Bhí, iomorra, Éire fás tríocha bliain tar éis táimh sleachta Pharthaláin, gur tháinig Neimheadh mac Agnomain, mhic Phaimp, mhic Tháit, mhic Sheara, mhic Shrú, mhic Easrú, mhic Fhraimint, mhic Fhathachta, mhic Mhágóg, mic Iáfat, á háitiú. Óir is de chlann Mhágóg gach gabháil dár ghabh Éire iar ndíle. Ag Srú mac Easrú a scarann Parthalán agus Clanna Neimhidh le chéile; agus ag Seara a scarann Fir Bolg, Tuatha Dé Danann, agus mic Mhíle. Agus is Scotbhéarla a bhí ag gach cine díobh. Is follas sin as an uair a tháinig Ioth mac Breogáin in Éirinn; óir is trí Scotbhéarla a labhair féin agus Tuatha Dé Danann le chéile, agus dúradar gur de shliocht Mhágóg iad, leath ar leith. Deir drong eile gur de shliocht an mhic a d’fhág Parthalán thoir (Adhla a ainm) do Neimheadh. Is é raon inar ghabh Neimheadh ag teacht in Éirinn dó, ón Scitia ar an bhfarraige chaol atá ag teacht ón aigéan dá ngairtear ‘Mare Euxinum,’ is í is teorainn idir an leath thiar thuaidh den Áise agus an leath thoir thuaidh den Eoraip; agus ar an roinn thiar thuaidh den Áise atá Sléibhte Rife, de réir Pomponius Mela, i gcomhroinn na caolmhara a luamar agus an aigéin thuaisceartaigh. Thug lámh dheas do Shléibhte Rife, go ndeachaigh san aigéan ó thuaidh; agus lámh chlé don Eoraip gur ráinigh in Éirinn. Ceithre long déag agus fiche líon a chabhlaigh, agus deichniúr agus fiche i ngach long díobh.

Starn, Iarbhoinel Fáidh, Ainninn, agus Fearghus Leathdhearg, ainmneacha ceithre mic Neimhidh.

Ceithre lochmhaidhmeanna in Éirinn in aimsir Neimhidh, eadhon, Loch mBréanainn ar Mhagh nAsail in Uíbh Nialláin, Loch Muinreamhair ar Mhagh Sola i Laighin: i gceann deich mbliain iar rochtain Éireann do Neimheadh, a ling Loch Dairbhreach agus Loch Ainninn ar Mhaigh Mór i Mí. Óir an tan a clasaíodh feart Ainninn, is ann a ling Loch Ainninn. Is de dhearbhú gur in aimsir Neimhidh a mhaidhm na locha seo, rinneadh an rann seo: —

Ceithre loch faoi linn leor
Bhrúcht thar Fhodhla fíormhór: —
Loch Dairbhreach, Loch mBréanainn binn,
Loch Muinreamhair, Loch nAinninn.

Is túisce a d’éag bean Neimhidh in Éirinn ná Ainninn, — Macha a hainm; agus an dara bliain déag iar dteacht in Éirinn dóibh, fuair an Mhacha seo bás; agus ba ise chéad mharbh Éireann iar dteacht Neimhidh inti. Agus is uaithi a ainmnítear Ard Mhacha, óir is ann a adhlacadh í. Tógadh dhá ríráith le Neimheadh in Éirinn, eadhon Ráth Cinneich in Uíbh Nialláin, agus Ráth Ciombaoth i Seimhne. Ceithre mic Mhadáin Mhuinreamhair d’Fhomhóraigh a thóg Ráth Cinneich in aon lá, Bog, Robhog, Ruibhne, agus Rodan a n-ainmneacha: agus mharaigh Neimheadh arna mhárach iad sa maidin, i nDoire Lí, d’eagla go gcinnfidís ar thoghail na rátha arís; agus a adhlacadh ansin iad.

Sleachtadh dhá mhá déag a coill le Neimheadh in Éirinn, eadhon, Magh Ceara, Magh Neara, Magh Cúile Toladh, Magh Loirg i gConnachta, Magh Tóchair i dTír Eoghain, Leacmhagh sa Mumhain, Magh mBreasa i Laighin, Magh Lú in Uíbh Tuirtre, Magh Seireadh i dTeafa, Magh Seimhne i nDál nÁraí, Magh Muirtheimhne i mBreaghaibh, agus Magh Macha in Oirialla.

Bhris Neimheadh trí chath ar Fhomhóraigh, eadhon, loingsigh de shliocht Chaim a thriall ón Afraic; tháinig ar teitheadh go hoileáin iarthair Eorpa, agus do dhéanamh gabháltais dóibh féin, agus ar teitheadh roimh shliocht Seim d’eagla go rachadh acu orthu, as los na mallachta a d’fhág Naoi ag Cam ónar thángadar, ionas gur mheasadar, ó bheith in imigéin uathu, iad féin a bheith innill ó smacht shleachta Seim: gur thángadar, uime sin, go hÉirinn, gur briseadh na trí chath réamhráite orthu; eadhon, cath Sléibhe Bádhna, cath Rois Fraocháin i gConnachta, inar thit Gann agus Geanann, dhá thaoiseach na bhFomhórach, agus cath Mhuirbhoilg i nDál Riada, eadhon, an Rúta, áit inar thit Starn mac Neimhidh le Conaing mac Faobhair a leithead Lachtmhaighe. Chuir fós cath Cnámhrois i Laighin, mar ar cuireadh ár bhfear Éireann um Artúr mac Neimhidh, eadhon, mac rugadh in Éirinn dó; agus um Iobcán mac Stairn mhic Neimhidh. Cé ea, is le Neimheadh a briseadh na trí chath seo ar Fhomhóraigh, amhail a dhearbhaíonn na rainn seo síos: —

Bhris Neimheadh, — niamhrach a neart, —
Sáithíodh a leacht, dar liom,
Gann agus Geanann dia ghreas,
Thorchair leis, ceann ar cheann.
Geanann le Neimheadh ba scíth
A leacht fríth, ga leacht is mó
Le Starn mac Neimhidh anall
Thorchair Gann, agus ní gó.
Cath Muirbhoilg, é a chuir,
Go ro-dluigheadh, a ba dúr;
Do mhuidh le Neimheadh na n-arm,
Gion gur tháinig Starn ar gcúl.
Le cath Cnámhrois, a bhí anall,
Is mór ann de chíoradh cnis;
Artúr, Iobcán thorchair ann
Ach cé ann ar Gann a bhris.

Iar sin fuair Neimheadh bás de thámh in Oileán Arda Neimhidh, i gCríoch Liatháin sa Mumhain, dá ngairtear Oileán Mór an Bharraigh: agus dhá mhíle de dhaoine maille ris, idir fhear agus bhean.

Bhí daoirse agus dochraide mhór as a aithle sin ar chlann Neimhidh ag Fomhóraigh, ag díoghail na gcath a bhris Neimheadh orthu. Morc, iomorra, mac Deileadh, agus Conaing mac Faobhair, óna ngairtear Tor Conaing in imeall Éireann thuaidh, ag a raibh loingeas, agus iad ina gcónaí i dTor Conaing, dá ngairtear Toirinis, ag tobhach cíosa ar chlanna Neimhidh: agus ba é méid an chíosa sin dhá thrian clainne, eatha, agus bleachta fear nÉireann a thíolacadh dóibh gach bliana Oíche Shamhna go Magh gCéidne idir Drobhaois agus Éirne. Is uime a ghairtear Magh gCéidne de, ar a mhinice a bheirtí an cháin go dtí an Má chéanna.

Bhí tuilleadh daoirse ag Fomhóraigh ar chlanna Neimhidh, eadhon, trí lánsluaiste as gach aon teaghlach in Éirinn, d’uachtar bainne, de mhin chruithneachta, agus d’im, do bhreith go Morc agus go Conaing go Toirinis; agus banmhaor dá ngairtí Liagh, ag tobhach na cánach sin seachnóin Éireann gonadh don cháin sin a dúradh an rann seo: —

An cháin sin a cumadh ann,
Trí liach nach lánghann;
Liach uachtair bainne bleachta,
Is liach mine cruithneachta,
An treas fiach, — linne ba lonn, —
Liach ime uaisde d’anlann.

Ghabh, trá, fearg agus loinne fir Éireann trí throime an chíosa agus na cánach sin, ionas go ndeachaigh siad do chathú leis na Fomhóraigh. Is aire a ghairtí Fomhóraigh díobh, eadhon, óna mbeith ag déanamh foghla ar muir: Fomhóraigh .i. fomhuirí.

Bhí siad, trá, trí dea-laoich ag Clanna Neimhidh san ionú seo, eadhon, Beothach, mac Iarbhoineoil Fháthaigh mhic Neimhidh; Fearghus Leathdhearg mac Neimhidh; agus Earglan mac Beoáin mhic Stairn mhic Neimhidh, gona dhá bhráthair, eadhon, Mantán agus Iarthacht: agus ba é a líon, tríocha míle ar muir, agus an uimhir chéanna ar tír, amhail a fhoilsíonn an rann seo: —

Trí fichid míle, — modh glé, —
Ar tír agus ar uisce;
Is é líon lodor óna dteach,
Clanna Neimhidh don toghail.

Toghladh an tor ansin, agus thit Conaing gona chlann le clanna Neimhidh. Iar sin thug Morc mac Deileadh lucht trí fichid long ón Afraic go Toirinis, gur thug cath do chlanna Neimhidh, gur chomhthiteadar leath ar leath, agus gur bádh gach aon nár maraíodh díobh, ach Morc agus beagán dá bhuíne a ghabh seilbh an oileáin; óir níor mhothaíodar an fharraige ag teacht fúthu le dúire an chathaithe, ionas nach dtéarnaigh de chlanna Neimhidh (an méid a bhí sa gcathú seo díobh) ach lucht aon bháirc ina raibh tríocha tréanfhear, um triúr taoiseach, eadhon, Simeon Breac mac Stairn mhic Neimhidh; Iobáth mac Beothaigh mhic Iarbhoineoil Fáidh, mhic Neimhidh, agus Briotán Maol, mac Fhearghusa Leithdheirg mic Neimhidh, amhail a deir an rann: —

Ach aon bhárc gona lucht leor,
Ní théarnaigh díobh, líon a slua,
Simeon, agus Iobáth bil,
Is Briotán Maol, sa long sin.

Iar dteacht ón gcoinbhleacht sin dóibh, is í comhairle ar ar chinn siad, triall a hÉirinn do theitheadh roimh anbhroid na bhFomhórach. Bhíodar seacht mbliana á n-ullmhú le hucht na heachtra seo, agus ullmhaítear loingeas le gach taoiseach díobh, agus téann foireann den drong a tháinig le Neimheadh in Éirinn, agus dá shliocht, le gach fear de na taoisigh réamhráite; agus d’fhan drong díobh dá n-éis in Éirinn, eadhon, deichniúr laoch a d’fhágadar ag gabháil ceannais an iarmhair de chlanna Neimhidh a d’fhágadar faoi mhoghsaine na bhFomhórach á háitiú go haimsir Fear mBolg.

Téann taoiseach den triúr thuas [go bhfoireann leis], mar atá, Simeon Breac mac Stairn, don Ghréig, eadhon, go Tráicia; is ann a bhíodar faoi dhaoirse, agus is uaidh a thángadar Fir Bholg, amhail a déarfaimid dá éis seo.

Téann an dara taoiseach, eadhon, Iobáth mac Beothaigh, i gcríocha thuaisceart na hEorpa; agus deir drong le seanchas gur go ‘Boetia’ a chuaigh: is uaidh a shíolaigh Tuatha Dé Danann.

Téann an treas taoiseach, eadhon, Briotán Maol go bhfoireann leis go Dobhar agus go hIardhobhar i dtuaisceart Alban, gur áitigh féin agus a shliocht ina dhiaidh ann. Is é líon cabhlaigh a bhí na taoisigh seo clanna Neimhidh ar an eachtra seo, idir long, báirc, curachán, agus naomhóg, tríocha ar chéad ar mhíle eathar.

Ach cheana, bhí Briotán Maol, mac Fhearghusa Leathdheirg, mhic Neimhidh, agus a lorg, ag áitiú thuaisceart na hAlban go ndeachaigh Cruithnigh, eadhon ‘Piochtaí,’ a hÉirinn d’áitiú Alban in aimsir Éireamhóin. Deir Cormac naofa mac Cuileannáin ina Shaltair, gur ó Bhriotán a ghairtear ‘Britannia’ don oileán dá ngairtear Breatain Mhór inniu; agus atá seanchas Éireann ag teacht leis air sin, amhail a deir an duan dar tosach “Ádhamh athair sraith ár slua,” mar a n-abair: —

Luigh Briotán thar muir, gan mheirg,
Mac fial Fhearghusa Leathdheirg;
Breatnaigh uile, bua go mbladh,
Uaidh, gan ghó, a ghineadar.

Tagann údar eile leis air sin mar a n-abair: —

Briotán Maol, mac na flatha,
Saor an sliochtrámh tar sraithe,
Mac an Leathdheirg don Leagmhoigh
Óna dtád Breatnaigh an bheatha.

Is córaide a mheas sin a bheith fírinneach, nach inmheasta gur ó Bhrutus a ghairtear í: óir dá mba uaidh, is cosúil gur ‘Brutania’ a ghairfí di; agus fós is mó a múchadh a hainm le clann Brutus, de réir Monomotensis, mar gur thug Laegrus mac Brutus Laegria d’ainm ar an mír a ráinigh é féin den Bhreatain; Camber an dara mac do Bhrutus thug Cambria mar ainm ar an mír a ráinigh é féin di; agus Albanactus an treas mac do Bhrutus thug Albania d’ainm ar a chuid féin den chríoch chéanna.

Dála an iarmhair de chlanna Neimhidh, d’fhuirigh ag áitiú Éireann tar éis na dtaoiseach sin; bhíodar á gcomhbhuaireamh ag Fomhóraigh ó aimsir go haimsir, go rochtain do shliocht Shimeoin Bhric mhic Stairn mhic Neimhidh in Éirinn ón nGréig. Seacht mbliana déag ar dhá chéad ó theacht do Neimheadh in Éirinn go teacht Fhear mBolg inti, amhail a dhearbhaíonn an rann seo: —

Seacht mbliana déag is dhá chéad –
Lena n-áireamh, ní iomairbhréag, –
Ó tháinig Neimheadh anoir,
Thar muir gona mhórmhic
Gur tháinig clanna Stairn
As an nGréig uafar, athgharbh. –